چاقی پنهان، که اغلب با اصطلاح “skinny fat” یا «اضافه وزن پنهان» شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن فرد BMI (شاخص توده بدنی) نرمال یا حتی پایین دارد، اما درصد چربی بدن بالا (به‌ویژه چربی احشایی دور ارگان‌های داخلی) و توده عضلانی کم است. این نوع چاقی پنهان خطرناک‌تر از چاقی ظاهری است، زیرا با وجود ظاهر لاغر، خطر بیماری‌های قلبی، دیابت نوع ۲ و التهاب مزمن را افزایش می‌دهد. در این نوشته به بررسی علل اصلی چاقی پنهان می‌پردازیم تا به شما کمک کند تا با آگاهی بیشتر، سبک زندگی خود را تنظیم کنید.
چاقی پنهان چیست و چرا خطرناک است؟
چاقی پنهان یا اضافه وزن پنهان به افرادی اشاره دارد که وزن کلی‌شان نرمال است (BMI 18.5-24.9)، اما چربی بدن (به‌ویژه چربی احشایی) بیش از ۳۰% در زنان و ۲۰% در مردان است. این وضعیت اغلب با کاهش توده عضلانی (sarcopenia) همراه است و ظاهر «لاغر اما نرم» ایجاد می‌کند. علل چاقی پنهان چندعاملی است و شامل عوامل هورمونی، سبک زندگی و پزشکی می‌شود.
به گزارش prodiadigital، خطر چاقی پنهان در این است که ظاهر لاغر، افراد را فریب می‌دهد، اما چربی احشایی (دور کبد، پانکراس و قلب) التهاب ایجاد کرده و خطر متابولیک را افزایش می‌دهد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که اضافه وزن پنهان خطر دیابت را ۲.۵ برابر بیشتر از BMI نرمال با چربی کم می‌کند. با اندازه‌گیری دور کمر (بیش از ۸۰ سانتی‌متر در زنان و ۹۴ سانتی‌متر در مردان) یا اسکن DEXA امکان‌پذیر است.
مهم ترین علل چاقی پنهان
بسیاری از موارد چاقی پنهان ریشه هورمونی یا پزشکی دارند که متابولیسم را مختل می‌کنند، بسیاری نیز به دلیل مشکلات سبک زندگی ایجاد می‌شود. در ادامه، علل اصلی چاقی و اضافه وزن پنهان بررسی می‌شود.
۱. کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
کم‌کاری تیروئید یکی از شایع‌ترین علل اضافه وزن پنهان است، زیرا هورمون تیروئید (T4 و T3) متابولیسم پایه را کنترل می‌کند. در این وضعیت، بدن کالری را کندتر می‌سوزاند و احتباس مایعات افزایش می‌یابد، که منجر به چربی احشایی بدون افزایش وزن کلی می‌شود.
کاهش متابولیسم تا ۱۰%، که باعث ذخیره چربی به‌جای عضله می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که ۵-۱۰ پوند افزایش وزن در هیپوتیروئیدیسم عمدتاً احتباس مایعات و چربی احشایی است.
علائم همراه آن خستگی، ریزش مو، یبوست و حساسیت به سرما است. حدود ۴.۶% زنان و ۲% مردان بالای ۱۲ سال به کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند، که خطر چاقی پنهان را ۲ برابر می‌کند. درمان با لووتیروکسین (L-T4) می‌تواند توده چربی را ۵-۱۰% کاهش دهد، اما نیاز به رژیم پروتئین‌دار و ورزش مقاومتی دارد.
۲. یائسگی و تغییرات هورمونی
یائسگی، که معمولاً در ۴۵-۵۵ سالگی رخ می‌دهد، با کاهش استروژن همراه است و یکی از عوامل اصلی چاقی پنهان در زنان است. این تغییر هورمونی چربی را از نواحی تحتانی بدن (ران و باسن) به شکم منتقل می‌کند، که چربی احشایی را افزایش می‌دهد. کاهش استروژن متابولیسم را کند کرده و تستوسترون نسبی را افزایش می‌دهد، که چربی شکمی را ترویج می‌کند.
به گزارش uhhospitals زنان یائسه ۲-۵ کیلوگرم چربی احشایی بیشتری نسبت به قبل از یائسگی دارند. مهم‌ترین علائم یائسگی، گرگرفتگی، اختلالات خواب و کاهش تراکم استخوان است. ۶۰% زنان یائسه با اضافه وزن پنهان مواجه هستند، که خطر قلبی را ۱.۵ برابر افزایش می‌دهد. هورمون‌درمانی (HRT) تحت نظر پزشک، رژیم کم‌کربوهیدرات و HIIT (تمرینات تناوبی با شدت بالا) برای کاهش چربی احشایی.
۳. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و قرص‌های ضدبارداری
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) شایع‌ترین اختلال هورمونی در زنان بارور است و با چاقی پنهان مرتبط است، زیرا مقاومت انسولین و سطوح بالای آندروژن چربی احشایی را افزایش می‌دهد. قرص‌های ضدبارداری (OCPs) نیز می‌توانند با تغییر تعادل هورمونی، وزن را تحت تاثیر قرار دهند، هرچند مطالعات نشان می‌دهد تغییر وزن قابل‌توجهی ایجاد نمی‌کنند. PCOS مقاومت به انسولین را ایجاد کرده و چربی شکمی را ۲۰-۳۰% افزایش می‌دهد.
OCPs ممکن است در زنان چاق با PCOS، تحمل گلوکز را بهبود بخشد اما در برخی وزن را افزایش دهد. علائم آن شامل قاعدگی نامنظم، آکنه و موهای زائد است. ۷۰% زنان با PCOS اضافه وزن پنهان دارند، و OCPs در ۱۰-۲۰% موارد وزن را ۲-۳ کیلوگرم افزایش می‌دهد. متفورمین برای مقاومت به انسولین، رژیم کمGI (گلیسمیک پایین) و ورزش، به‌ویژه در ترکیب با OCPs کم‌دوز مناسب است.
۴. استرس و کم‌خوابی
کورتیزول (هورمون استرس) را افزایش می‌دهد که چربی احشایی را ترویج کرده و عضله‌سازی را مختل می‌کند. کم‌خوابی (کمتر از ۷ ساعت) اشتها را افزایش داده و چربی شکمی را ۱۵-۲۰% بیشتر می‌کند. کورتیزول متابولیسم را کند کرده و هورمون گرلین (گرسنگی) را افزایش می‌دهد. خواب ناکافی کالری مصرفی را ۳۰۰-۵۰۰ کالری در روز افزایش می‌دهد.
خستگی، پرخوری احساسی و اختلال خواب، از علائم شایع این اختلال هستند. ۴۰% افراد استرس‌دار با چاقی پنهان مواجه هستند، و کم‌خوابی خطر آن را ۲ برابر می‌کند. مدیتیشن، خواب منظم (۷-۹ ساعت) و رژیم غنی از امگا-۳ برای کاهش کورتیزول برای مدیریت این اختلال مناسب است.
۵. ترک ناگهانی سیگار
ترک سیگار، هرچند مفید است اما می‌تواند باعث اضافه وزن پنهان شود، زیرا نیکوتین متابولیسم را افزایش می‌دهد و اشتها را سرکوب می‌کند. پس از ترک، متابولیسم کند شده و اشتها افزایش می‌یابد. افزایش وزن متوسط ۴-۵ کیلوگرم، عمدتاً چربی احشایی، به‌ویژه در سیگاری‌های سنگین (۲۳ پوند در برخی موارد) صورت می‌گیرد. علائم آن هم افزایش اشتها و خستگی است. به گزارش thelancet 80% افراد پس از ترک وزن می‌گیرند و ۱۰ سال پس از ترک، ۵ کیلوگرم افزایش متوسط است. جایگزین‌های نیکوتین، رژیم کم‌کالری و ورزش برای کنترل وزن، مناسب این اختلال است.
اگر می‌خواهید درباره علل چاقی و اضافه وزن بیشتر بدانید، مقاله «چه چیزی باعث چاقی و اضافه وزن می‌شود؟» را مطالعه کنید.
پیشگیری و مدیریت چاقی پنهان
پیشگیری و جلوگیری از چاقی پنهان با تمرکز بر توده عضلانی و چربی احشایی ممکن است. راهکارهای زیر را دنبال کنید:
- ورزش: ترکیبی از وزنه‌برداری (۳ بار در هفته) و کاردیو برای افزایش عضله و کاهش چربی (تا ۱۵% در ۶ ماه)
- رژیم غذایی: پروتئین بالا (۱.۶ گرم به ازای کیلوگرم وزن)، فیبر (۲۵-۳۰ گرم روزانه) و اجتناب از قندهای افزوده
- بررسی پزشکی: آزمایش TSH برای تیروئید، هورمون‌های جنسی و انسولین برای PCOS
- سبک زندگی: مدیریت استرس با یوگا و خواب منظم
کلام آخر
چاقی پنهان یا اضافه وزن پنهان با عللی مانند کم‌کاری تیروئید، یائسگی، استرس و کم‌خوابی، PCOS و قرص‌های ضدبارداری و ترک سیگار، می‌تواند بدون تغییر BMI ظاهر شود، اما با خطرهای جدی همراه است. با تشخیص زودهنگام، رژیم متعادل، ورزش و مدیریت پزشکی، می‌توانید چربی احشایی را کاهش دهید و سلامت خود را بهبود ببخشید. اگر مشکوک به چاقی پنهان هستید، همین امروز با تیم دکتر محمدرضا مافی تماس بگیرید و ارزیابی رایگان دریافت کنید.
سوالات متداول
۱) چگونه چاقی پنهان را تشخیص دهم؟
با اندازه‌گیری دور کمر یا اسکن بدن
۲) آیا یائسگی همیشه باعث چاقی پنهان می‌شود؟
خیر، اما خطر را ۲ برابر می‌کند.
۳) ترک سیگار چقدر وزن اضافه می‌کند؟
متوسط ۴-۵ کیلوگرم، اما قابل‌کنترل است.
۴) PCOS و قرص‌ها چقدر موثرند؟
PCOS اصلی است، قرص‌ها کم‌تاثیر
